یاسمن اسمعیل زادگان نویسنده، منتقد، تهیه کننده

اجرای قابل تاملی بود
همگی واقعا خسته نباشید
👌🌱

گورستان خانوادگی



نمایش «سگ سورتمه» اثر «سینا نصرالهی» که اقتباسی است از نمایش‌نامه‌ی «کار خانگی» به قلم «فرانتس کسافر کروتس»، در یک فضای مطرود، حزن‌آلود و تیره‌ و تار با گفت و گوهای روزمره و آشنا میان ۵کاراکتر که کم و بیش، خط انفصال و ناسازگاری در کلماتشان جان می‌گیرد، شروع می‌شود و مخاطب به آرامی وارد گورستان زناشویی ویلی و مارتا می‌شود و درمی‌یابد که ویلی، کاراکتر بی‌رمق و بی‌مسئولیتی است که به دلیل مصرف بیش از حد الکل، تصادفی داشته و دچار آسیب جدی شده و به تبع این حادثه اما توانایی بیرون کار کردن را از دست داده و خانه‌نشین شده و در خانه، کار بیهوده‌‌‌ و عبثی را انجام می‌دهد و تلاشی برای بهبود اوضاع نمی‌کند. همین جریان پریشانی، آشفتگی، معناباختگی زندگی و اساس خانه و خانواده را به سمت فروپاشی و خاموشی برده است. خانواده‌ای که پدر و مادر از حقایق ... دیدن ادامه ›› زندگی و تعهداتشان غافل شده و کرامت، چهارچوب‌های اخلاقی و احترام و هر آنچه بنیان خانواده را معنا می‌داده، زیر پا می‌گذارند و از مسئولیتشان شانه خالی می‌کنند و بدل به سوژه‌ی تهی می‌شوند که تنها در توهمات و تصورات، قرینه‌ی عینی‌شان را می‌یابند. زندگی که با ناگفته‌ها، دروغ‌ها و توهمات از درون پوسیده و نفس‌های آخرش را می‌کشد.
تمهید قابل توجه‌ای که کارگردان در راستای ورود به مسائل کاراکترهای روی صحنه به کار می‌بندد، این‌ است که گذشته و حال این خانواده را به موازات جلو می‌برد و با حرکت در میان این دو زمان، با نشان دادن دور مانده‌هایی عمیق‌تر و مخوف‌تر از آنچه که ما به واقع با آن مواجه هستیم، به نوعی ابقا و انباشت گذشته در حال را مقابل چشمانمان می‌آورد و با ترکیب انگاره‌ها، تداعی‌ها و تباهی‌های همیشه تنش‌زای گذشته‌ای که بار سنگینی است بر حال، گذشته‌ای که به زعم «ژیل دلوز» هنوز «هست»؛ تا ابد هم «هست» و اساسا با «هستن» اینهمان شده است، پایه‌های سست این خانه‌ را به لرزه در می‌آورد. خانه؛ مکانی که باید جایگاه امنیت، شادی و یکدلی باشد، در این صحنه اما متروکه‌ای است معلق که حتی، گام برداشتن بر روی زمین سستش، خطرآفرین است و از نگاه سرد و بی‌روح اهالی‌اش، درمی‌یابیم که رویاهایشان سالهاست که همان‌جا دفن شده است.
«سینا نصرالهی» در «سگ سورتمه» به ظرافت، و با از بین بردن کارکردهای درونی خانواده مثل ارضا نیازهای افراد به‌طور مشروع و معقول، تکامل افراد و استقلال آن‌ها؛ چهارچوب‌های این نهاد را فرو می‌ریزد. نهادی که با تحقق فرد شکل می‌گیرد؛ با احساس عشق شروع می‌شود که پایه آن عقلانیت است و در درون آن مفاهیمی از قبیل پیوند زناشویی، عشق، تملک، ثروت و منابع مالی و... موضوعیت پیدا می‌کنند. او تمام متغییرهای کلیدی خانواده را زیر و رو می‌کند و با مرگ کوچک‌ترین و حساس‌ترین عضو این خانواده و کشیدن پارچه‌ای سفید بر روی پیکر بی‌جانش او را می‌پو‌شاند، به آرامی دفنش می‌کند و بر روی خاکش، گل می‌گذارد و هرآنچه که بوده است را منهدم می‌سازد.

در نهایت می‌توان گفت هرآنچه که بر روی این صحنه شکل می‌گیرد اعم از کاراکترها، روابطشان، مناسباتشان، صحنه، لباس و المان‌های دیگری که در دل اثر مستترند، به تلخی این اثر می‌افزایند. از برخورد اول مخاطب با اثر که از دکور صحنه و انسان‌های جدا افتاده‌ای که کنار هم نشسته‌اند گرفته، تا صداها و کلماتی که از سکوت می‌آیند، گسترش می‌یابد و فضا را پر می‌کنند و لحظه‌ای دیگر ناپدید می‌شوند.
«سینا نصرالهی» در این جهان پساویروسی توانسته در نمایش حزن‌آلود، تاریک و یخ‌زده‌اش، با بازیگران جوانش و صحنه‌ای که در راستای پیشبرد سنگینی و تلخی اثر، طراحی شده است اجرای قابل قبولی را به صحنه بیاورد، اگرچه پایان‌بندی آن به یکباره انفصالی است از کل اثر و یا به نوعی مکانیزمی دفاعی است نسبت به تمامی جریانات نمایش، اما در مجموع ترکیب حساب‌ شده‌ای را به کار می‌بندد و به زیبایی، با لباسی که نشان و نماد آدمیت است، دور ریختن جان آدمیت را نشان می‌دهد و مخاطب را درگیر می‌سازد.




یاسمن اسمعیل‌زادگان

یادگار عمو جان!


اسطرلاب، به کارگردانی صدرا صباحی، نمایش قابل تاملی است از ابژه‌های معلقی که چرایی انجام فعل را نمی‌دانند و در عین حال انجامش می‌دهند، ابژه‌های معلقی که
در زنجیره‌ای از تصورات گرفتار شده‌اند و در جوار ناحیه‌ای از ناآگاهی روزمرگی به سر می‌برند و بر اساس نوعی نگرش پوچ مابانه و کیفور شدگی بی‌حد، با شوخی و خنده نابودی خود را رقم می‌زنند و به تماشای آن می‌نشینند.

اسطرلاب روایت خانواده‌ای است که با قرار گرفتن در جریان ارث و میراث، به سمت فروپاشی می‌روند و ارثی که قرار است از عموی در حال مرگشان به ... دیدن ادامه ›› آن‌ها برسد، مناسبات فی مابینشان را مشخص می‌کند و بر روابطشان تاثیر تیره و تاری می‌گذارد.
در اجرایی که صدرا صباحی روی صحنه می‌برد، اساس خانواده دگرگون می‌شود. مفهوم خانواده که باید با آرامش، امنیت و پیوستِ اعضا همراه باشد، در جهانی که این کارگردان می‌سازد یکسره فرو می‌ریزد و تنش، ناامنی و گسست اعضا جای آن را می‌گیرد و در نهایت یک چهارچوب تحمیلی اِشر واری مقابلمان قرار می‌گیرد که انسان‌های درونش مدام دور خودشان می‌چرخند و حتی نمی‌خواهند برای بیرون آمدن از این چهارچوب تلاش کنند.

اسطرلاب در تک تک جزییات اعم از شخصیت‌ها، روابط، گفت و گوها، سکوت‌ها، محیط، اشیا و تمام آنچه که نشانمان می‌دهد ما را با ساختاری معلق، نامعلوم و تنش‌افزا را رو در رو می‌کند که در آستانه‌ی فروپاشی قرار گرفته است و منتظر یک شکست عمیق بعد از تَرَک‌هایی است که از ابتدای نمایش، بر بنیان این خانواده جا انداخته است.
این فروپاشی به بهترین شکل ممکن در گفت‌وگوها نمود پیدا می‌کند. خانواده‌ای که تاکید بر شکل گیری گفت و گو دارند و می‌کوشند اصول اخلاقی خود را داشته باشند و وجهه‌ی بدی از خودشان در جامعه نشان‌ ندهند ولی در مجموع، در فرایند ضداخلاقی پیش می‌روند و گفت و گویی هم که در طول نمایش میانشان شکل می‌گیرد شاید بیشتر از ۱۰ دقیقه نباشد و در همان چند دقیقه هم، روابط و ارزش‌های اساسی به شکلی منطقی و عقلانی شکل نمی‌گیرد بلکه مبتنی بر زورگویی، خشونت، تحقیر، سواستفاده و جهت دهی تحمیلی است و همان طور هم که خودشان مدام در دیالوگ‌ها تاکید می‌کنند، فی‌الواقع قانون جنگل را در خانه‌ پیاده می‌کنند. بر همین‌نهج، در جهان نمایش دیگر خبری از شکل‌گیری ارتباط نیست، ما با نوعی آلودگی مواجه‌ایم که از شخصی به شخص دیگر انتقال می‌یابد.

اجرا مبتنی بر دیالوگ است. البته نه لزومن دیالوگ‌هایی که به یک کنش اساسی ختم شوند، دیالوگ‌های هیچ‌انگارانه. نمایش اسطرلاب با عبور از شیوه‌های روایی کلاسیک، بی‌شک به سمت تئاتر ابزورد و معناباخته حرکت می‌کند و در این چرخه‌ی تکرار با دیالوگ‌های عبث و به ظاهر نامربوط، انواع و اقسام بازی‌های زبانی، خلق جملات ابتکاری، پیام تلخش را در اوجِ زیاده‌ خوشی‌های نا آگاهانه می‌رساند و طعم گسش را ماندگار می‌سازد.

صحنه اما دو نیم شده است. نصف وقایع و گفت و گوها پشت صحنه و نصف دیگر روی صحنه شکل می‌گیرد. و همین پنهان ماندگی در تک‌ تک عناصر روی صحنه‌ نمود پیدا می‌کند و درست در مقابل امر آشکار شده قرار می‌گیرد. امر ناپیدایی که به زعم بودریار، خبر از جریان نادرستی می‌دهد و چه بسا پیوندی است با شری که هنوز آنقدرها بیدار نشده است. عمل پنهان سازی و فی‌الواقع فریب دادن به صور مختلف در اعضای این خانواده دیده می‌شود. از مسئله‌ی جست و جوی کاراکترها بر روی صحنه در ابتدای نمایش که گنگ به نظر می‌رسد و در اواسط نمایش و با مطرح شدن جریان اسطرلاب و ارثیه‌ی که همه برایش دست و پا می‌زنند، به شفافیت موضوع می‌رسیم گرفته تا سر زدن‌های پنهانی اعضای خانواده به عموی در حال مرگشان که در لا به لای صحبت‌هایشان شنیده می‌شود و هیچکدام هم از رفت و آمد دیگری خبر نداشته‌اند. فی‌الواقع با وارد شدن علنی جریان پنهانی نشات گرفته از ارثیه شوم به صحنه، تماشا تمامن به صحنه محدود می‌شود و ناگفته‌های این‌خانواده هر چه بیشتر رو می‌شود و فروپاشی‌شان پیش از آنکه، عضو کوچک خانواده(تینا) دست به اسلحه ببرد، رقم خورده است.

اجرا آرام آرام شروع می‌شود، در میانه صدایش بلند‌تر می‌شود و درست در لحظه‌ی پایان، اوج می‌گیرد و پسش سکوت سنگینی رقم می‌زند. اسطرلاب اجرایی دیالوگ محور است، با دکور اندک و بازی‌های قابل قبول که مخاطب را تا انتها خیره نگه می‌دارد و شوک نهایی را درست پس از خنده‌ها و شوخی‌های بی‌حد رقم می‌زند و مخاطب را بهت زده رها می‌کند. بر روی این صحنه‌ی ساده هر آنچه که می‌بینیم نمونه‌ی درست و قابل تاملی است از یک تئاتر دانشگاهی پیشرو و منبعث از وفاق تمام گروه.