محمد سیاه قلم
(نگارگر، طنزنگار و مُذهِب ایرانی حدود 1446/850 ق-1507/913ق)
او به سبب قدرت تخیل، تیزبینی اجتماعی و مهارت در ترسیم صُوَر عجایب، یکی از هنرمندان استثنایی در تاریخ نقاشی ایران به شمار می آید.
وی
... دیدن ادامه ››
هنرمندی است که خارج از قواعد و اصول کتابخانه- کارگاه سلطنتی آثاری خلق کرد و به همین دلیل مورد پسند قرار نگرفت و از ریاست کتابخانه خلع شد. او هم عصر کمال الدین بهزاد بوده و پس از ترک پست ریاست، همچنان به شیوه کارش ادامه داد .
محمد سیاه قلم هنرمندی مبتکر و مخترع بود . او سال ها در هرات، کتابخانه نوایی را اداره می کرد. اما پس از اختلاف با وزیر نامبرده ( میرعلی شیر نوایی )-شاید به سبب تصویرهای انتقادی اش- به نزد میرزا بدیع الزمان (پسر سلطان حسین بایقرا) گریخت (1498/904هـ ق)، و بهترین آثارش را برای کتابخانه وی آفرید. احتمالا، کتابخانه بدیع الزمان- و از جمله بیشتر آثار محمد سیاه قلم- به دست شیبک خان ازبک، و بعدا به دست شاه اسماعیل اول صفوی افتاد. سرانجام، پس از غارت تبریز توسط عثمانی ها، این آثار همراه با بسیاری غنایم هنری دیگر به دربار سلطان سلیم عثمانی منتقل شدند.
در اسناد قدیمی ایرانی و عثمانی نامی از محمد سیاه قلم و احوال وی دیده نمیشود. اغلب تصاویر بجامانده از هنرمند در موزه توپقاپی سرای استانبول قرار دارند و در پای آثار، ارقامی (امضاء) دیده میشود که امضای اصلی نقاش نبوده و بر اساس نوشتهها و حدسیات بعضی از آنها توسط فردی مسؤول یا علاقمند به آثار او ثبت گردیده است.
شیوه اجرایی تصاویر، مخلوطی از مکتب هرات و نقاشی چینی است که موضوعات آن از تخیل افسانهای، جان گرفته است.
آثار سیاه قلم عموماً با رنگ های محدودی اجرا شدهاند و شخصیت ها بسیار منحصر به فرد میباشند به طوریکه مثلا تصویر کردن موضوع دیو و پرداخت به آن در هنر اسلامی، هرگز تا این اندازه مورد توجه هنرمندان نبوده است.
دیوهای معروف طراحی شده توسط این هنرمند پیکره ای شبیه به پیکره ی انسان دارند. این دیوها مانند انسانها بر روی دو پای خود می ایستند، راه میروند و حتی گاهی میدوند. اما پنجه های کشیدهی آنها شباهت زیادی به پنجه های گرگ دارد. اما صورت جانورگونه، دندانهای تیز و برنده که شباهت با دندانهای جانوران وحشی دارد، نیز شاخ ها و دم این موجودات آنها را متمایز از انسانها میسازد.
به طور کلی خصوصیات تصویری فراوانی را میتوانیم برای آثار محمد سیاه قلم برشماریم، که معرّف سبک خاص آثار وی میباشد که توانسته است او را متمایز از هنرمندان عصر خود نشان دهد.
برگرفته از : http://tandismag.ir/Default.aspx?tabid=142