طراحی صحنه کارآمد
بررسی طراحی صحنه سه نمایش در ایرانشهر
روزنامه سازندگی یکشنبه 9 دی 1403
نیلوفر ثانی
طراحی صحنه یکی از مهمترین عناصر یک نمایش است که نیازمند دقت و طراحی مناسب با متن، تکنیک اجرا و فضای اثر را دارد. تعیین میزانسن‎ها و جای‎گیری بازیگران که کارگردان برای اجرایش در نظر می‎گیرد، ارتباط مستقیمی با طراحی صحنه و سایر اکسسوارهایی که در طول اجرا مورد استفاده قرار می‎گیرند، دارد. لزوم یک طراحی صحنه کارآمد، تعیین‎کننده مهمی در موفقیت و به تکامل رسیدن یک اجرای صحنه‎ای‎ست. حتی بسیاری از کارگردانان تئاتر در جهان، به طراحی صحنه با دکورهای عظیم، با جزئیات، متعین و متنوع تمایل دارند. به همین دلیل به سمت سالن‎هایی نمایشی می‎روند که بیشترین امکانات را از طراحی نور، فضای کافی دکور، سن چرخان، اتاق‎های گریم مناسب، سیستم صوتی و تصویری و پخش موسیقی مجهز و اتاق فرمان کامل و مشرف داشته باشد.. یکی از ضروریات طراحی صحنه نیز متریال و دکوری‎ست که در اجرا بکار برده شده و آن را به یک تناسب نهایی نزدیک می‎کند. تناسبی که چه از لحاظ بصری و چه بافت زمانی و فرهنگی داستان، توازن ... دیدن ادامه ›› داشته باشد.
بیراه نیست اگر بگوییم که در طی چندسال اخیر و البته بعد از همه‎گیری اپیدمی کرونا که منجر به ضعف بسیار در اقتصاد و چرخه مالی تئاتر و گروه‎های وابسته به آن شد و از سویی جهش ناگهانی ارز و تورم‎های اقتصادی، هر چه بیشتر اجراها را به سمتی برده که از طراحی صحنه مینیمال و حتی اغلب، بدون هیچ دکوری بهره ببرند؛ تا بتوانند با مدیریت هزینه‎های مالی و تا جای ممکن پایین آوردن مخارج تولید، قادر به اجرای عموم باشند.
هر چند برخی آثار به ویژه آن دسته که در گروه دانشجویی و یا کارگاهی قرار می‎گیرند می توانند مدعی بهره از "تئاتر بی‎چیز" باشند اما در اکثریت تولیدات نمایشی که در سالن‎های خصوصی و دولتی توسط گروه‎های با تجربه و حرفه‎ای بر صحنه می‎روند، نیازمند دکور، طراحی صحنه و نور و صدای کارشده و مجهزی هستند که بتواند در خدمت اثر بوده و لایق ارائه به تماشاگران باشد.
از سوی دیگر در این دوران بحران اقتصادی و هزینه‎های سرسام‎آور، تماشاگری که میانگین برای هر صندلی بیش از ۳۰۰ هزار تومان ( و گاه بیشتر) صرف می‎کند و هزینه‎های رفت‎و آمد، وقت و دیگر افراد همراه را نیز به آن بیافزاییم که رقمی چشمگیر است، انتظار دارد تا با اثری موجه و کامل روبرو باشد. اثری که لااقل با متنی متناسب، طراحی صحنه کارشده و بازیگری استاندارد بتواند پاسخگوی این انتظار باشد. اما شوربختانه آنچه شاهد هستید اولین چیزی که در یک اثر برای مدیریت هزینه ها مورد بی‎مهری و حذف قرار می‎گیرد، طراحی صحنه، لباس و دکور است.
گروه‎های اجرایی که تنها لازم می‎دانند از پس اجاره سالن بربیایند، ناگزیر از طراحی صحنه بسیار ساده و یا بهره از وسایل شخصی خودشان هستند. اما در این میان گروه‎های نمایشی نیز هستند که علی‎رغم صرف هزینه‎های بالای تولید و عدم ضمانت بازگشت آن سرمایه، باز هم مقیدند که اثری در خور به مخاطب خود ارائه دهند. و اصطلاحا از هیچ چیز آن نزنند تا فقط بر صحنه بیایند. که البته توجه کافی به مسئله طراحی صحنه و لباس، در ابتدای امر، وجاهت و احترام به اثر خودشان است.
بدون شک در این زمانه تولید یک اثر هنری به ویژه تئاتر که مناسبات متفاوتی از سینما و کنسرت و موسیقی دارد، آنقدر سنگین و پرریسک است که احتمال موفقیت آن قابل پیش‎بینی نیست. به ویژه گروه‎هایی که متکی به نیروهای تئاتری و فعالین این حوزه از بازیگر، کارگردان و تهیه‎کننده هستند.
در تماشاخانه ایرانشهر در دوره اجرایی فعلی که از ۲۷ آذر ماه آغاز شده، همزمان ۳ اجرا بر صحنه آمده‎اند که یکی از پرکارترین و کاملترین طراحی‎های صحنه این مدت اخیر را به تماشاگران عرضه می‎کنند.
"هدویگ" به کارگردانی نادر برهانی مرند، "خانه عروسک: قسمت دوم" اثری از محسن علیخانی،"و "باغ دکتر کوک" کاری از ملودی آرام‎نیا، سه نمایشی هستند که برای اجرای خود، طراحی صحنه، لباس، نور، اکسسوارها و لوازم مورد نیاز اثر، دقت، ظرافت و هزینه بسیاری صرف کرده تا نمونه‎ای کامل در خدمت اجراهای‎شان باشند.
هدویگ با طراحی چند منظوره از فضای داخلی و خارجی، منزل نیمه محقری‎ست که فضای نشیمن آن محل وقوع اتفاقات است. دیوارها و درهای ورود و خروج نیز در همین راستا در نظر گرفته شده است.
خانه عروسک: قسمت دوم، در صحنه گسترده سالن استاد سمندریان، منزل باشکوه و مجللی را بازسازی کرده که با سازه‎های چوبی و دکوری فضای تلفیقی و سورئال مورد نظر کارگردان نیز بخوبی منعکس شود. بازیگران در میان دکور و دیوارهای شیشه‎ای و چوبی در حال رفت و آمدند. و میز بزرگی نیز در مرکز صحنه شمایلی از زمان حال و واقعیت مورد نظر است.
اما ملودی آرام‎نیا، دکور مجلل‎تر و کامل‎تری را در نظر گرفته. صحنه سالن استاد ناظرزاده، نشیمن منزل دکتر کوک کاراکتر اصلی نمایش است که با کتابخانه‎ای بلند و عظیم و درها و پنجره‎های شیشه‎ای که با پرده‎های متناسب تزئین شده‎اند، وسایل و اکسسوارهای موجود، همگی در بازسازی فضای اجرای این نمایش که در آمریکا می‎گذرد، تلاش کرده طراحی کارآمدی را برای نمایش خود در نظر بگیرد تا ضمن برآورده شدن ذهنیات و هدف اجرایی و میزانسن‎هایش، برای تماشاگران نیز ارزشی به واقع محترم قائل شود .
هر بخشی از دکور و طراحی صحنه در جریان اجرا مورد بهره قرار می‎گیرد بنابراین نیازمند دقت و ظرافت‎های مورد لزوم بوده است.
به نظر می‎رسد تماشاگران نیز تمایل دارند به نمایش‎هایی اقبال نشان دهند که چه از لحاظ بصری و جذابیت ظاهری و چه تکمیل عناصر اجرایی، استانداردهای لازم را داشته باشند. و یکی از این ملزومات بدون شک طراحی صحنه، دکور و عناصر دیگر فنی و اجرایی‎ست.