درباره نمایش ادبیات / محمود امین
منتشر در روزنامه سازندگی سه‎شنبه 10 مهر 1403
نیلوفر ثانی
«گریز تئاتر در بطن تاریخ و ادبیات»
مهام میقانی یکی از نویسندگان و پژوهشگران دهه اخیر است که با تمرکز بر تئاتر مستند و ادبیات جرم، فعالیت می‌کند. او سالهاست که درعرصه‌ی تئاتر و ادبیات، روش‌های پژوهشی و تحقیقی را دنبال می‌کند که نتایج عملی و قابل اعتباری را، چه در قالب کتاب و چه نمایشنامه، به مخاطبان عرضه داشته است.. سابقه او در تئاتر مستند نیز از چندین سال پیش با آثاری از جمله «قتل در سندیکای معلمان» و «رادیوسیتی» ، بطور پیوسته ادامه داشته است و شاید به جرأت بتوان گفت او تنها کسی است که در این عرصه مصممانه تحقیق و پژوهش کرده و برگ‌هایی از تاریخ را که مدفون و فراموش‌شده، بار دیگر غبارروبی کرده و ورق می‌زند. میقانی در هر پروژه فرد و یا افرادی را در گذشته اثری داشته‌اند، مورد نظر قرار می‌دهد و پیرامون آنها به تحقیق و کشف اسناد و وقایع می‌پردازد و گاه با ترکیبی از داستان و روایت برای اجرای صحنه‌ای آماده می‌کند. این اظهار افراد از دل تاریخ به اکنون و حال، مواجهه‌ای منحصر می‌سازد که پشتوانه مهمی از آگاهی و اطلاع‌رسانی را نیز بهمراه دارد.
خطابه – اجرا، نوعی تئاتر مستند است که متن نمایشی، تلفیقی از ریشه‌های مستند تاریخی، علمی و تحقیقی همراه با ویژگی‌های دراماتیکیست. ... دیدن ادامه ›› این نوع نمایش تنها به بیان رسمی و جدی یک واقعه تاریخی و یا علمی نمی‌پردازد بلکه با درآمیختن داستان و روایتی دراماتیک آنرا نمایشی‌تر می‌کند. عناصر نمایشی و تئاتریکالیته یک خطابه مستند را تبدیل به اجرایی هنری و هنرمندانه می‌کند و از این رو، می‌تواند مخاطبان و تماشاگران ادبیات و تئاتر را جذب و راضی کند.
نمایش «ادبیات» که این شبها در سالن شماره 3 مجموعه شهرزاد بر صحنه است، متنی خطابه-اجرا از مهام میقانی دارد که محمود امین، آنرا کارگردانی می‌کند. امین از دو بازیگر حرفه‌ای و کاربلد تئاتر نیز در این نمایش بهره برده که بیش از پیش نشان دهد که تا چه اندازه به موفقیت اجرایش ایمان دارد.
«ادبیات» در چند اپیزود به روایتی تاریخی از کاراکترهایی می‌پردازد که در زمانه خود صاحب عمل بوده‌اند. در شروع اجرا، دانشجویی که نمایشنامه‌اش را با استاد راهنمایش در میان گذاشته معرفی می‌شود که هر چند مورد نقد و توصیه به جرح و حذف متنش قرار می‌گیرد اما با مقاومت او، آنچه در ادامه بر صحنه اجرا می‌شود، بخش‌هایی از همان نمایشنامه است، بطوری که به نظر می‌رسد نویسنده متن، عملا مخاطبان را به نوعی داوری و قضاوت فرا می‌خواند تا در کنار آشنایی با شخصیت‌های تاریخی که گمنامند و یا کمتر به آنان پرداخته شده، نوعی از معضلات موجود و سلسله مراتبی در برخورد با آثار و نمایشنامه‌های صحنه‌ای را نیز بازتاب دهد.
"ادبیات " در اپیزودها به شخصیت‌هایی از جمله استوار ایوب ساقی و صدیقه دولت‌آبادی می‌پردازد که حضوری تاریخمند و تاثیرگذار داشته‌اند و شاید اگر مهام میقانی سراغ آنان نمی‌رفت، آشنایی با آنها میسر نمی‌شد. و این دغدغه چه برای نویسنده و چه کارگردانی که با هوشمندی چنین انتخابی داشته، قابل ارج و اهمیت است. به ویژه تاریخ و گذشته هر ملتی، اکنونیت او را بیشتر روشن و قابل شناسایی و درک می‌کند.
کارگردان از دو بازیگر ثابت برای شخصیت‌ها و کاراکت‌های نمایش بهره برده و و در این امر کاملا موفق بوده است. رامین سیاردشتی و الهه شه‌پرست، پرقدرت بر صحنه حاضرند و نقش‌های متعدد و گاه سنگینی را با تکیه بر تجربه و حضور سالیان خود بر صحنه، به خوبی اجرا می‌کنند. این اجرای درست و قوی با طراحی صحنه متناسب و نه شلوغ و بی‌اثر، گریم و لباسهای متناسب زمانه و بهره از فیلم و مصاحبه و تصاویر مستند، ارزش و اعتبار متن را بجا آورده و آن را تکمیل کرده است.
«ادبیات» ، اثری ارزشمند و تماشایی‌ست و دلایل بسیاری از جمله ویژگی خطابه و مستند بودنش، آن را متمایز از هر اجرای دیگری می‌کند. ویژگی مهمی که شاید بیش از اینها تئاتر و تماشاگران ما به آن نیازمندند. و مطمئنا جای خود در استقبال و علاقمندی این شاخه از هنرزنده و والا بدست خواهد آورد.