بسمه تعالی

روزنامه خبر جنوب _ ضمیمه ادبی " نگاه پنجشنبه " _ 12 آبان 1401




بررسی دیدگاه های عطار نیشابوری در مثنوی فتوت نامه __ قسمت اول
... دیدن ادامه ››


چکیده

پندهای اخلاقی و دینی ناب که از آموزه های وحی فرستاده ی خداوند تابان و یا از تجربه های شکست و توفیق افراد دیگر می باشند , راه سعادت در زندگی به ظاهر عادی امّا عجیب و پر از مشکل است . باید تمام انسان ها را که در روز نخست آفرینش , از نور ِ خداوند درخشان آفریده شدند , دوست داشت . و از روی غرور ِ نفس امّاره و نادانی و سطحی نگری , تفاوت نگذاشت . همچنین , باید همواره فروتن بود . و تکبّر نداشت . زیرا کبر , براساس وحی فرستاده ی خداوند تابنده به پیامبر ها (ع) , تنها برای سرشت کبریایی خداوند است . و با هر فردی , اقتضای سنّ او را که بر اساس دانش پزشکی و بر اساس شرایط محیطی , بر جسم و روان او تاثیر زیادی می گذارد , در برخورد ِ با وی رعایت نمود . و بر اساس قانون آفرینش و عقلانیّت , نتیجه ی هر خواسته ای در دو جهان , تنها نه در خیال و گفتار بلکه همراه با کردار است . و باید در پیشگاه خداوند درخشنده و در جامعه که سرشت مخالف بی ادبی دارند , همواره ادب داشت . تا مورد تنبیه خداوند بزرگ و جامعه قرار نگرفت . و سعادت الهی در دو جهان , بر اساس وحی فرستاده ی خداوند بزرگ به پیامبر ها (ع) , تلاش در بندگی و عبادت های تنها آفریننده و پرستیده , قدرتمند ترین و زیباترین سرشت وجودی هستی یعنی خداوند است .

واژه‌های کلیدی: پند دینی , پند اخلاقی

مقدمه

شیخ فریدالدّین محمّد عطّار نیشابوری , در سده ی هفتم هجری در شهر نیشابور پا به جهان گذاشت . ایشان , به گواه آثار تاثیر گذار جهانی اش , شاعر , نویسنده و عارف ماندگار ادبیّات پارسی و جهان است . فرزانه ی والای نیشابور , شیخ عطّار , پندهای ژرف اخلاقی و دینی نیز , در آثار بسیار تاثیر بخشش , برجای گذاشته است . که مثنوی : فتوّت نامه , که منسوب به ایشان است , از آن جمله است . در زیر , به بررسی مثنوی پندآموز ِ ناب و جاودان " فتوّت نامه " می پردازیم .

متن

همه کس را به یاری دوست داشتن
نگفتن آن یکی مغز و دگر پوست

عطّار نیشابوری به نکته ی مهمّی اشاره می کند :
تمام انسان ها را که در آغاز آفرینش بشر بر اساس وحی فرستاده ی خداوند به پیامبر ها (ص) , از منبع نور و درخشان ترین و زیباترین و پاک ترین ِهستی یعنی سرشت ِ وجودی الهی , آفریده شده اند , از قلب , دوست داشته باش . و یاری کن . و در اندیشه و حسابگری خویشتن , با پرهیز از غرور و منفعت طلبی ِ دنیوی و سطحی نگری که بر اساس وحی فرستاده ی الهی , موجب خشم الهی است , میان افراد , مانند تفاوت ِ : "هسته " ی اصلی , که قابل استفاده و خوب می باشد و " پوست " ظاهری , که غیر قابل استفاده و بد می باشد , قضاوت نکن .
به هر کس خواستی می باید آنت
اگر خواهی به خود نبود زیانت

در ادامه , فرزانه ی نیشابور می فرماید :
چیزی را که برای خود می خواهی , برای انسان های دیگر هم بخواه . زیرا تمام انسان ها , از سرشت زیبایی بی پایان و نور بی کران سرشت خداوند آفریده شده اند . پس , باید خیرخواه همه ی انسان ها باشیم . تا خشنودی حضرت آفریننده ی پرستیده یعنی خداوند را به دست آوریم . آری , خداوند تابان در زندگی ِ سعادتمندانه , به چنین کسی , زیان نخواهد رساند .
زبان را در بدی گفتن میاموز
پشیمانی خوری تو هم یکی روز
آری , فرد باید در کلام , از واژه های گناه آلود و بد , استفاده و حتّی امتحان نکند .
زیرا , حکمت خداوند بزرگ , بر اساس وحی فرستاده ی خداوند به پیامبر ها (ع) اینگونه است که :
سرانجام , عدل خداوند , زمانی , سزای بدی کلامت را خواهد داد . و پشیمان خواهی شد .

در اینجا , این نکته نیز بیان می گردد که :
ادب , بر اساس وحی فرستاده ی خداوند تابنده و آموزه های اخلاقی ِ پیامبر ها (ع) و سخن های اولیای خداوند درخشان و بزرگان اخلاق و اندیشمند های اجتماعی , یکی از مهم ترین واجب ها و هدف های فرد , در زبان و کردار در پیشگاه خداوند تابان و حتّی جامعه ی انسانی است . و موجب ِ خشنودی خداوند تابناک و جامعه از فرد می گردد . و بی ادبی , در زبان و کردار , مورد تنبیه از سوی حضرت یزدان و [2]جامعه خواهد شد . آری : " از خدا جوییم توفیق ادب بی ادب محروم شد از لطف ِ رب "
کسی که او را به خشم اندر رضا نیست
فتوّت در جهان او را روا نیست
کسی که هنگام عصبانیّت , خشم خود را کنترل نکند . و تصمیم به پایان خشم , نگیرد . و و به خاتمه ی عصبانیّت , راضی نگردد . بنا بر فرموده ی عطّار نیشابوری , شایسته ی عنوان فتوّت در دنیا نیست . زیرا , عنصر فتوّت , بردباری و گذشت می خواهد . و تنها به توان ِ بازو نیست . و به بزرگی و معنویّت قلب نیز می باشد . تا موجب درگیری نگردد . و در میان جامعه , موجب ترویج معنویّت و آرامش گردد .
درون را پاک دار از کین مردم
که کین داری نشد آیین مردم
در ادامه , فرزانه ی نیشابور , به روش و منش صحیح مردمداری و زیستن با سایر افراد اشاره می کند :
کینه و دشمنی ِ افراد جامعه را از ذهن و اندیشه ی خویشتن , باید خالی کرد و از بین برد .
در اینجا , این نکته نیز بیان می گردد :
اگر فرد در زندگی اجتماعی , کینه توزی شخص یا اشخاص دیگر را از ذهن خویش پاک نکند , به حتم , دچار فشار روانی و حتّی دعوا با دیگران می شود . و اندیشه ی شاد و دارای آرامش و بدون کینه ورزی , فرد و جامعه را به روان سالم و در نهایت , به زندگی سالم , بدون دعوا و موفّق می رساند .
تواضع کن تواضع بر خلایق
تکبّر جز خدا را نیست لایق
همچنین , بر اساس وحی فرستاده ی خداوند تابناک به پیامبرهای فرستاده اش (ع) , عنصر" کبر " , تنها برای خداوند تابنده و سزاوار وجود ایشان که تنها آفریننده ی هستی و توانا ترین و با شکوه ترین و روشن ترین سرشت ِ وجودی دو جهان است , می باشد . و خودخواهی و غرور برای آفریده های خداوند بزرگ , خطا و موجب خشم ِ خداوند تابان می گردد .
و برای خشنودی خداوند درخشان و رسیدن به کمال انسانی در دنیا و آخرت بر اساس وحی فرستاده ی خداوند تابنده به پیامبر ها (ع) و آموزه های اولیای خداوند , باید در برابرخداوند نورگستر و آفریده ها , قلب , زبان و کردار ِ بسیار فروتن و خاشع داشت .
سخن نرم و لطیف و تازه می گوی
نه بیرون از حد و اندازه می گوی
در ادامه , عطّار نیشابوری نکته ی ارزشمندی را بیان می کند :
فرد در هنگام صحبت کردن با دیگران هنگامی که : با مهربانی , با دقّت و نکته سنج و جدید , سخن بگوید , کلام او بهترین تاثیر و کیفیّت را دارد .
همچنین , زیاده گویی و صحبت درباره ی موضوع هایی که درباره ی آنها اطّلاع کافی نداریم , بی فایده و حتّی گاهی , زیان آور است .