لطفا آهسته، مردم در حالِ خوابند!!
-نگاهی به نمایش کوریولانوس به کارگردانی مصطفی کوشکی در تئاتر مستقل تهران
-امید طاهری
نویسنده و منتقد
... دیدن ادامه ››
تئاتر
-مصطفی کوشکی از سرگذشت «گایوس مارسیوس کوریولانوس» نمایشی را روی صحنه برده که اگر چه نگاهی است به تراژدی گمنامِ شکسپیر به نام «کوریولانوس»، اما بر خلاف دیگر نمایش این کارگردان ( رویای یک شب نیمه تابستان ) رنگ و بویی از نمایشهای شکسپیری در این اثر نمی بینیم.
-کوریولانوس برداشتی کاملا آزاد از نمایشنامه شکسپیر است و کوشکی در این اثر قصه و موضوع را مطابق با ایده ی خود پیش برده است. این تولید تازه تئاتر مستقل تهران، محصولی کارگاهی است که تمام بازیگران آن برآمده از دل کلاس های بازیگری در این مجموعه هستند. نمایشی سخت و نفس گیر که بویژه برای بازیگر نقش کوریولانوس، یک ماراتن دشوار محسوب می شود و ایمان عبدی ریاضت کشانه در این اثر توانایی های فیزیکی خود را در چالش دشواری که کارگردان برایش ایجاد کرده به نمایش می گذارد.
-تمام ابعاد و مولفه های تولید تازه مصطفی کوشکی، جسورانه و بی پروا است. از انتخاب متن گرفته تا بازنوشت آن، تعداد زیاد بازیگران جوان، گستردگی صحنه، دکور و طراحی کارگردانی، تمام اینها در لبه ی پرتگاه قرار دارند و درست مانند دویدن قهرمان قصه روی تردمیل، باید از تمرکز و توان کافی برای حفظ تعادل نمایش برخوردار باشند. اتفاقی که در اثر تازه تئاتر مستقل تهران رخ می دهد. نمایش موفق می شود از میان تمام دشواری ها عبور کند و رفته رفته شکل نهایی و تصویر کلی خود را به ما نشان دهد.
-کوشکی در این نمایش در زمان سفر می کند تا مرزهای زمانی اثر را از میان بردارد. از سویی نشانه هایی دال بر سالخوردگی قصه در تن و لباس بازیگران قرار می دهد و از سوی دیگر در زبان، آکساسوآر و موسیقی، نشانه هایی کاملا امروزی را برای جلوگیری از توقف تماشاگر در گذشته ای موهوم عرضه می کند.
-اما در پهنه ی این نمایش دو نیروی عمده در کشمکش هستند و بر هم می سایند. هر بار یکی دیگری را مورد هجوم قرار می دهد و از ریخت می اندازد. یکی توده ( مردم رم ) و دیگری قهرمان ( کوریولانوس )
-جدال این دو با هم برآمده از نمایشنامه شکسپیر است اما در نمایش مصطفی کوشکی به خط اصلی قصه و ستون معنایی اثر تبدیل می شود. اگر در کوریولانوسِ شکسپیر مساله سرزمین و وطن با تلاش مادر و همسر کوریولانوس برای انصراف قهرمانِ خشمگین از یورش به سرزمینش، معنای اصلی درام را شکل می دهد اینجا اما ماهیت توده و قهرمان، مورد نقدی تند قرار می گیرد.
-نقد توده گاه بر تلقی های فکری و روانشناختی که پایه و اساس خرافی دارند می تازد، کج فهمی ها، ترس ها، منفعت طلبی ها و رذالت های اخلاقی را مورد نقد قرار می دهد و گاه بنیان های سیاسی و نهادهای قدرت فاسد در جوامع را مبتنی بر ماهیت توده و عملکرد آن می داند. در نمایش مصطفی کوشکی توده، به تمامی در جبهه شر قرار می گیرد. از ابتدای نمایش در پوزیشن خواب، معنای آشکار تنبلی و انفعال را تولید می کند و نمایش این وضعیت مضحک را چنان تاکید می گذارد که توده مجموعه ای مبتذل جلوه می کند که سزاوار لعن و نفرین قهرمانش است. این خیلِ خواب زده ی شهوت رانِ شوخ و شنگ، به چیزی جز آسایش و امنیت خود نمی اندیشد و قهرمان را نه برای قهرمان بودنش که برای جانشینی وظایف و مسوولیت های سخت و خطرناکِ خودش می خواهد. توده قهرمان را وکیل انجام تمام اموری می کند که نیاز به حرکت، شجاعت، جسارت و از خودگذشتگی دارد و خودش از تمام این نشانه های قهرمانی تهی است. به نوعی قهرمان برای چنین توده ی چرکینی، رعیتِ کارهای سختش است تا مبادا جان و مالش به خطر بیافتد. از همین روی آنجا که قهرمان با کلامی درنده، ماهیت چرکین این توده را چون سیلی بر صورتش می کوبد، آنها خیلی زود این رعیت هیولا را از قدرت به زیر می کشند و تبعیدش می کنند. اینچنین است که قهرمان در نمایش کوریولانوس، بر علیه خلق بر می خیزد و عزمِ نابودی مردمش را در پیمانی تلافی جویانه با دشمن آنها زمینه چینی می کند.
در سوی دیگر این میدان، قهرمان با تمام نشانه های شکوهِ تنانه، به تصویر کشیده می شود. به موازات خواب های سردِ توده، تن او مدام در تکاپوست، به لحاظ ویژگیهای بصری اجرا، سکون توده و بی تحرکی اش و در مقابل دویدن های طولانی و نفس گیر قهرمان بر روی تردمیل، زاینده اندیشه ی محوری این نمایش است. کوریولانوس، یکسره تن است. او یا فحاشی می کند یا از مادرش می گریزد. از مهری که می خواهد او را به سخن گفتن وادارد می گریزد. گویا علاقه ای به دیالوگ ندارد. چنین قهرمانی خود جای نقد دارد و قطعا نمی تواند علاوه بر اینکه قهرمان مردم رم است، قهرمان نمایش مصطفی کوشکی هم باشد. این قهرمان در بستر اجرا به ضد قهرمان تبدیل می شود و عملا کوشکی در این نمایش نابودی و مرگ را محصول چنین پیوندی می داند. توده ای منفعل و ترسو و قهرمانی یکسره تن باور.
-با این حال نمایش در برخی لحظات به سوی قهرمان غش می کند و شاید این خطری است که کوریولانوسِ مصطفی را تهدید می کند. چیزی در دل این اثر وجود دارد که می تواند فاشیستی شدن معنا را به کلی از اجرا دور کند. همسر کوریولانوس. هم او که در سراسر اجرا اشک می ریزد و سخن نمی گوید یا اندک می گوید. این عشق غبار گرفته ی اجرای کوشکی، نیازمند اندکی غبار روبی است تا نقطه ی عزیمت اجرا به امیدی برای ادامه حیات باشد.