نگاهی گذرا به حرکتی نو در اجرایی تازه

پوران صارمی
نمایشنامه ی «من چه جوری ممکنه یه پرنده باشم؟» به کارگردانی روح الله جعفری در اسفند ماه 92 و فروردین 93 طی زمان کوتاهی در تئاتر چهارسو درخشید و ناگهان چراغ های صحنه خاموش شد.
«ژان پل سارتر» فیلسوف بزرگ اگزیستانسیالیست می گوید: «ما در عصر اندیشه زندگی می کنیم و داستان در جریان اندیشیدن به خویش است.»
نمایشنامه هایی که طی سال های اخیر با کارگردانان جوان بر صحنه می آید، نشان دهنده ی آن است که هوایی تازه بر صحنه ی تئاتر ایران دمیده شده است؛ انتخاب آثاری که تماشاگر را به اندیشه وامی دارد و دریچه های تازه ای از مصائب بشری را به سوی او باز می کند. نمایشنامه ی «من چه جوری ممکنه یه پرنده باشم؟» اثر «ماتئی ویسنی یک»، مبارز فرهنگی رومانی تبار است که رژیم کمونیستی رومانی آثارش را توقیف کرد و او مجبور به ترک وطن و اقامت در فرانسه شد؛ - نویسنده ای که معتقد است: «نمایش و شعر توانایی آن را دارد که رژیم های فاسد دیکتاتوری را افشا کند»- ؛ بسیاری از بیانیه های او بیانیه های بیدارکننده ای است علیه دیکتاتوری؛ فضایی که او در آن رشد یافته و آثارش به وسیله ی حکومت خودکامه ی رومانی توقیف شده است.
نمایشنامه با تولد کودکی نامتعارف آغاز می شود؛ انسانی که همانند مسخ کافکا با قالب های متداول بشری متفاوت است. او در جامعه ای رشد می کند که با بقیه ی آدم ها غریبه است، اما بسیاری از مردم همین جامعه می کوشند از این موجود عجیب و شگفت آور به نفع خود بهره بگیرند. او سرانجام در ورطه ی رنج و فلاکت می افتد و بعد از یک دیدار مِهرآمیز، یه ناکجاآباد می گریزد.
آن چه در قالب های نو در بازی ها، میزانسن و نورپردازی شکل گرفته است به تماشاگر این امکان را می دهد تا درباره ی این نمایشنامه به تفکری تازه برسد.
روح الله جعفری در آثاری که بر صحنه آورده با نوعی نگرش هوشمندانه کوشیده است دریچه ای تازه را برابر تماشاگر باز کند، نه آن که فقط او را سرگرم کند.
لحظه هایی از بازی بازیگران این نمایشنامه درخشان و به یادماندنی است. عبور از روشنایی و {رسیدن} به تاریکی، فضایی وهم آلود را به وجود می آورد که تماشاگر را غافلگیر می کند.
روح الله جعفری مؤسس گروه تئاتر گیتی است و پژوهش های گسترده ای در زمینه ی تئاتر ایران دارد که حاصل این پژوهش ها به چاپ رسیده است. از کارهای دیگر او، نمایش های غروب در دیاری غریب، آن که می گوید آری، آن که می گوید نه، بر فراز ناقوس ها، شهادت خوانی انسان های سرگشته ای که به بهای اندک مسیح شان را به صلیب کشیدند، از بهر آن که راست کردار بودند!، اسب های پشت پنجره و تماشاچی محکوم به اعدام است.
در پایانِ نمایشنامه ی «من چه جوری ممکنه یه پرنده باشم؟»، هنگامی که تماشاگر آگاه از تاریکی صحنه به فضای بیرون از نمایش می رسد، گویی از ضمیر ناخودآگاه خویش پرده برداشته و به هوشیاری خالی از امیدی دست یافته است.
با شادمانی باید دریافت که تئاتر امروز ما به نقاط درخشانی رسیده است که در آن نوع خاصی از روابط بشری بازگو می شود و قابلیت های پنهان بازیگرها این امکان را برای تماشاگر فراهم می کند که به تئاتر، نوع دیگری بنگرد.