زندگی با عالم ارواح یا دردسرهای پیش از مرگ

در نقد و بررسی نمایش «فقط چهل روزه بودم» نوشته مسعود هاشمی نژاد و کار مسعود طیبی، دو منتقد کانون ملی منتقدان (رضا آشفته و ناهید زینی وند) درباره این نمایش که حالت شهودی داشت، ضمن اشاره به نوآوری های متن و اجرا به ایرادات مهمی چون تکرار بیش از حد برخی از تکنیک ها و افتادن ریتم و استفاده از موسیقی الکترونیک به شکل ناکارآمد پرداختند.

رضا آشفته در آغاز نشست درباره نمایش «فقط چهل روزه بودم» گفت:« نمایش «من فقط چهل روزه بودم» بیشتر در حوزه  تئاترهای شهودی باید مورد توجه واقع شود چون در آن، درباره ارتباط با ارواح و جهان دیگر وضعیتی شکل گرفته است. چهل روز از مرگ مرد نویسنده ای می گذرد و حالا همسرش در این روزها و شبها ضمن مرور زندگی پیش از مرگ، همچنان این رابطه نیز انگار تداوم دارد. مردی که به خاطر زحمات همسرش که کار می کرده تا او بنویسد، حالا از آن دوران خاطرات تلخی دارند که یادآوری اش این مسیر را با سوءتفاهماتی همراه می کند... این درام به گونه ای، نه احساسات و نه عقلانیت بلکه روح و روان مخاطب را نشانه گرفته است و درنهایت او را دچار مکاشفه در رابطه با زندگی شخصی خویش می کند چراکه هدف در این اجرا بیداری مخاطب نسبت به ملاحظات درونی و خودشناسی است. بنابراین این نوع تئاتر که ریشه های شرقی هم دارد و ما در تئاتر نوی ژاپن، در کاتاکالی هند، در اپرای پکن ژاپن و در تعزیه ایران با  چنین فرآیندی شهودی و دربرگیرندگی فعل و انفعالات روحی و روانی که منجر به بیداری روحانی در انسانها خواهد شد آشنایی داریم و حالا این نوع برخورد درونی و ذهنی جزء ساختارهای نوین اروپایی شده که آنها هم دقیقا این نوع تکنیک ها و ساختارها را از تئاتر مشرق زمین گرفته اند اما در یک فرآیند کاملا مدرن آنان را در تلفیق با دانش روز خودشان نوین و امروزی کرده اند و ما در ایران گاهی متوجه این فرآیند نمی شویم اما با مطالعه در تعزیه و شناخت دقیق اش کاملا متوجه این رویکرد نوین خواهیم شد.»
مسعود طیبی، کارگردان نمایش در این نشست در رابطه خودش و کارهای گروهش گفت:« مسعود طیبی نویسنده، بازیگر و کارگردان تئاتر متولد اردیبهشت ماه ۱۳۶۳ تهران هستم. سال ۷۸ با کارهای سید جواد هاشمی وارد فضای تئاتر شدم و از سال ۸۱ به بعد دنیای مستقل خودم را یافتم و کار را شروع کردم تا با استاد خوبم آقای اکبر رادی آشنا شدم و سعادتی بود که تا سال ۸۶ که ایشان در قید حیات بودند کارهای ایشان را هم در پایان نامه کارشناسی و هم کارشناسی ارشد به روی صحنه بردم. و بعد از ان هم ۶ کار از ایشان را اجرا کردم که آخری در مه بخوان در بهمن و اسفند ۹۶ در تالار سنگلج بود.
یک بخشی از کارهای من معطوف شد به کارهای رئالیستی که به آن علاقه داشتم و یک بخش هم کارهای _ نمیگویم کارگاهی-تجربی_ چون این واژه در جامعه ما خیلی دستمالی شده است. من سعی کردم ایده های ذهنی خودم کار کنم که اول نمایش هملت سال ۹۳ بود سه هملت داشتیم دو هملت مرد و یک هملت زن، کل کار ۲۹ دقیقه بود و در تالار مولوی اجرا شد.
در ادامه نمایش نبرد گالیله که براساس گالیله برشت و در سالن اصلی مولوی سال ۹۵ کار کردم. بعد از آن، نمایش هنگامه ای که هملت به دست جادوگران مکبث کشته شد که تلفیقی بود براساس سایکوسوماتیک در تماشاخانه استاد انتظامی و نمایش جدایی رومئو و ژولیت و در نهابت اینکار که محصول یک کار آکادمیک با دانشجویانم در واحد ۳۸ و ۱۱ دانشگاه علمی_کاربردی  بود و با حمایت آقای صادق زارعی که هم دانشجوی من بودند، هم دکتر چشم پزشک هستند و تهیه کنندگی کار را به عهده داشتند که واقعا اگر ایشان نبودند_چون دانشگاه هیچ گونه حمایتی از ما نکرد_ اجرا نمی رفت، با اینکه ما تنها نماینده دانشگاه علمی- کاربردی در بخش اساتید بیست و نهمین جشنواره تئاتر دانشگاهی بودیم.»
او افزود:« تمرین های این نمایش از مهر سال گذشته شروع شد چون فضای آثار مسعود هاشمی نژاد آثار رئالیستی هستند و یک تغییر بنیادین باید در ماهیت کار داده می شد. تمرین ها از ۱۰ شب شروع می شد تا ۳ صبح که در این روند طولانی اتفاقات زیادی افتاد، خانم صفی یاری پدرشان را از دست دادند و اتفاقات دیگر که نمی خواهم به آنها بپردازم.
با توجه به بازخورد خوب در جشنواره تئاتر دانشگاهی تصمیم گرفتم به اجرای عموم برسانم و در ذهنم این بود اگر بخواهم فضای متفاوتی تجربه کنم در ادامه به بیماری های روانی مخصوصا سایکو سوماتیک  بیماری روان تنی که ذهن دچار یک اختلال می شود و به جسم سرایت می کند پرداختم و احساس کردم می شود نمایش را در این فضا کار کرد و براساس ساختار بازیگری میکرواکتینگ روی صحنه آورد. البته این ساختار نشده و ما کمی از میکرو اکتینگ فاصله گرفتیم.»
ناهید زینی وند، منتقد تئاتر درباره متن این نمایش معتقد است:« نمایش «فقط چهل روزه بودم»؛ باساختاری فرا واقع گرایانه و غیر خطی به طور مینی مالیستی، سعی در بیان کردن ناهنجاریهای عصر ماشین را دارد که چه گونه شرایط جامعه و تغییر نگرش، هر کدام از افراد را به سمت تنهایی مفرط سوق میدهد و در نهایت انسانها تنها در تنهایی خویش دچار بیماریهای روحی و روانی و نوشخوارهای ذهنی می شوند.
متن و اجرای اثر با ماهیت سورئالیستی نگاهی به  معضلات درون خانوادگی داشته که حول ترس از طرد شدن و زندگی بدون عشق را برای زن بوجود آورده است. چرا که زن تمام وقت کار میکند تا هزینه های خانه را فراهم نماید. و در این بین مرد با فراغ خاطر  بیشتری می تواند به نوشتن رمانش بپردازد،  مردی که از دیدگاه همسرش نویسنده ای بدون خلاقیت هنری است و تنها با کپی از زندگی شخصی شهرتی برای خویش بدست آورده و در این بین خودش تنها بازنده و فرسوده گردیده است.  نویسنده ی اثر با بهره گیری از نمادها و نشانه ها در متن، پوچ گرایی و اضطرابها و تشنج های جامعه را که  رویا و بهمن،  نماینده ی آن هستند، نمایان می سازد.»
علیرضا حنیفی نویسنده، بازیگر و کارگردان تئاتر که در این نشست به عنوان مهمان حضور اشت، درباره آن گفت:«ما در این نمایش زنی را می بینیم که به شدت فداکاری می کند تا یک قصه، کتاب، نوشته ای به پایان برسد.ما میبینیم زن یک تک مصرع بیان می کند، یعنی از تمام هستی و عشقی که به نوشتن دارد ، به زندگی دارد فقط این برایش مانده و البته مرد نگذاشته که چیز دیگری باقی بماند و من فکر می کنم چه در متن چه در بازی موفق بوده اید. من با دیدن این کار خودم را دیدم، این سرنوشت من بود.
در متن آمده که روز چهلم سر از تن جدا می شود. چهل توجه به آن بعد عرفانی که در شرق و حتی عرفان های اروپایی هم جای خود را دارد ...
احساس میکنم برای دیدن اینگونه نمایش ها، باید با یک دید خاص _شاید چیزی شبیه پیش نمایش_ با توجه به اینکه بعد جامعه و روانشناختی عمیقی دارد نیاز دارد.
چرا که هنوز جامعه ی ما پذیرای این چنیم نگاهی نیست و من تبریک عرض میکنم به عنوان شوالیه های اولیه این تئاتر این کار را شروع کردید
شما توانستید نمایشی را به چشمان من عرضه کنیدکه تئاتر است یک نمایش خالی نیست، متن کامل بود چرا که من عذاب های زن را کاملا مشاهده می کردم. نوع خواب راحت مرد که به جنین نزدیک بود و خواب آشفته ی زن هر کدام و هر نکته می توانست بیان کلی نمایش باشد و نکته دیگر احساس کردم که این کار فریم به فریم عکاسی شده بود.»
زینی وند همچنین درباره اجرای نمایش می گوید:« اجرا که تنها با دو بازیگر زن و مرد در فضایی با نور پردازی سرد که حس یک سردخانه ی مردگان را انتقال میدهد شکل گرفته است.
داستان به صورت شکست زمانی از زبان دو زوج روی صحنه در جای جای تنشها و نگرانیهای نابرابر شان روایت می گردد و هر لحظه برگ جدیدی بر روی مخاطب گشاده می شود.
کارگردان اثر تلاش نموده فضایی  بین رویا و واقعیت را به گونه ای به اجرا گذارد که تماشاچی توان همزاد پنداری با فشارهای وارده بر کارکترها و اوج تنهایی انسان امروزی را احساس کنند اما در زمانهایی با خارج شدن از ریتم  و فاصله بین تعویض صحنه که  کارگردان عامدانه در حضور تماشاچی ان را طراحی نموده برداشت نمی شود و همین امر باعث گردیده ریتم کار کندتر و خسته کننده شود، که برای پرداخت بهتر نیازمند یک بازنگری مجدد از سوی کارگردان  میباشد.
در انتخاب موسیقی که سعی بر استفاده از صداهایی گردیده  که در زندگی روزمره آشناست اما متاسفانه نتوانسته حس روزمرگی و بی روحی در صحنه را منتقل کند در ازا ایجاد تنش و دلهره ای هراس بر انگیز بوجود اورده است
بازی بازیگران با توجه به جنس کار قابل قبول بوده و پر واضح است که ممارست و دریافت نسبتا درستی از متن داشته اند.»
رضا آشفته، پژوهشگر در ادامه بحث گفت:« نمایش «فقط چهل روزه بودم» در اجرا نیز به دنبال آن هست که اسباب و چیدمان القاگری را فراهم کند؛ به همین دلیل در ظاهر ما با یک اجرای مینی مالیستی همراه می شویم. همین که از بسیاری از اثاث و اسباب لازم چشم پوشی شده و با حذف آنها یک فضای سفید با کمترین امکانات پیش رویمان قرار گرفته، بیانگر یک فضای شبیه به غسالخانه یا بیمارستان است که در آن ما با مرگ و میر مواجه خواهیم شد و رابطه این زن و شوهر هم نسبت های دقیقی با چنین فضایی دارد و باید که این فضا سفید رنگ با نورهای آبی، سرخ و زرد ما را در مسیر کنجکاوی های ذهنی قرار دهد.»
این نویسنده افزود:« ما در این نمایش با تکرار بیش از حد برخی از تکنیک ها مواجه می شویم که در نهایت نفعی برای کلیت اجرا ندارد جز آنکه در ایجاد ریتم خلل وارد می کند. در اینجا نوعی فاصله گذاری هست بین آنچه که دارد رخ می دهد و آنچه که آماده سازی برای ارائه نمایش هست اما این لحظات بیش از حد تکرار می شود و دیگر آن زیبایی و تنوع تکنیکی اش را به مرور از دست می دهد. در حالیکه باید از یک جایی، این لحظاتی که در آن دو بازیگر خود را برای کنش و رویداد بعدی آماده می کنند، برداشته شود و ما درواقع با تنوع برخورد و تکنیک چیز دیگری را شاهد باشیم که الان دوستان منتقد و مخاطبان متوجه خستگی و دراز شدن اجرا در دقیقه های رو به پایان شده اند. از دیگر اشکالات بارز اجرا استفاده از موسیقی الکترونیکی است که آن هم از طروات برخوردار نیست و نمی تواند ما را با حال و هوای مرگ و این روح سرگردان و تنش های ناشی از آن همراه گرداند بنابراین باید همانند موسیقی تعزیه که ما را به درک دقیق تر از اجرای آن رهنمون می سازد و درنگی اندوهبار را نیز ضمیمه آن فضا می کند، باید در اینجا هم متوجه این حال و هوای درونی تر و ارتباط روحانی اشخاص با همدیگر می شدیم و دقیقا موسیقی چنین کارکرد و کاربردی را دارد که در حال حاضر این نسبت های موسیقی و فضاسازی به شکل کمتری در خدمت یک اجرای کاملا سیال و روحی و روانی است.»
ناهید زینی وند در پایان گفت:« در مجموع کار بسیار قابل تامل است و برگی از جامعه ی امروزی ما را به نمایش میگذارد.»
رضا آشفته نیز ضمن دعوت از علاقه مندان جدی تئاتر برای حضور در نشست های نقد تئاتر برای انجام تعاملات بهتر در جمع بندی نقدش گفت:« در پایان یادآور می شوم که نمایش فقط چهل روزه بودم می تواند ما را با ابعاد تازه ای از یک نوع تئاتر کاربردی و کارآمد و در ر ابطه با مسائل روز انسانی آشناتر گرداند. به امید آنکه بشود این نوع تئاترها را با مقیاس های خاص خودش داوری کرد که نمی شود با فن شعر ارسطو و نظریه های تئاتر اپیک و ابسورد و مانند اینها درباره اش قضاوتی کرد.»
نمایش «فقط چهل روزه بودم» نوشته مسعود هاشمی‌نژاد و کارگردانی مسعود طیبی از ۲۴ شهریور در تماشاخانه ماه حوزه هنری به صحنه می‌رود.
نمایش «فقط چهل روزه بودم» به کارگردانی مسعود طیبی قرار است از ۲۴ شهریور در تماشاخانه ماه حوزه هنری به صحنه رفته است.
به تازگی نیز صفحه نمایش این اثر نمایشی در سایت تیوال بازگشایی شده است و علاقه مندان به دیدن آثار ژانر وحشت می‌توانند ‌عکس‌های نمایش، تیزر و کلیه مطالب مرتبط با این این اثر نمایشی را مشاهده کنند.
این نمایش که با رده‌بندی سنی+۱۵ اجرا می‌شود داستان زنی است که با آخرین اثر ادبی همسرش زندگی می‌کند و سیری معنوی در باب مرگ و دیدگاه انسان‌ها به مرگ دارد که نمی‌خواهند از عزیزان خود جدا شوند، همچنان که در روایت‌های بسیاری نیز اشاره شده روح پس از مرگ تا چهل روز به دلیل دلبستگی به عزیزان در اطراف خانه خود حضور دارد و پس از قطع دلبستگی دنیای ماده را ترک می‌کند.
نمایش «فقط چهل روزه بودم» نوشته مسعود هاشمی‌نژاد و تهیه کنندگی صادق زارعی است. این اثر نمایشی اردیبهشت ۹۸ در بخش اساتید بیست و دومین جشنواره بین‌المللی تئاتر دانشگاهی ایران در پلاتو اجرای تئاترشهر روی صحنه رفت. در این نمایش ایمان میرهاشمی و آرزو صفی یاری ایفای نقش می‌کنند.